ကဗ်ာေရနည္း.....အပုိင္း(၁)

ကဗ်ာ

ျမကန္သာသည္ မွတ္တမ္းရွိ ေရွးအက်ဆံုး ျမန္မာကဗ်ာ ျဖစ္သည္

ဘုရားရွိခုိးေက်ာင္းရွိ အုပ္ဂူတြင္ ေရးထုိးထားေသာ အဂၤလိပ္ကဗ်ာ
ကဗ်ာ သည္ ဘာသာစကား၏ အလွအပ မ်ားကုိ အသံုးျပဳၿပီး မႈရင္း အဓိပၸါယ္ထက္ ပုိမုိေသာ ခံစားမႈ စြမ္းရည္ေပးေသာ စာေပ အႏုပညာ တစ္မ်ဳိးျဖစ္သည္။ ကဗ်ာကုိ နည္းမ်ဳိးစံုျဖင့္ ေရးသားႏူိင္ၿပီး အျခား အႏုပညာမ်ားႏွင့္လည္း ေပါင္းစပ္ႏူိင္ကာ သာမန္ ကဗ်ာမ်ားအျပင္ သီခ်င္း၊ ညည္းျခင္း၊ စာခ်ဳိး စသည့္ တုိ႔လည္း ရွိၾကသည္။ Contents [hide]
1 သမုိင္း
2 ျမန္မာကဗ်ာ အဖြင့္
2.1 ဂီတ၊ ကဗ်ာ၊ လကၤာ ႏွင့္ သီခ်င္း
2.2 အဖဲြ႔
2.3 အပိုင္း-(၁)ကာရန္မ်ား...
2.4 အပိုင္း-(၂ ) အသံမ်ား
2.5 အပိုင္း(၃)....အသတ္အမ်ဳိးမ်ဳိး
2.6 သံေပါက္စပ္နည္း...
2.7 “သံခ်ပ္...”
2.8 “ေလးလံုးစပ္လကၤာ..စပ္နည္း..”
2.9 “ရတုစပ္နည္း”
2.10 ရတုခ်ပံုၾကိယာ(၆၀)
2.11 “ေဒြးခ်ိဳး”
2.12 ၾတိခ်ဳိး
2.13 ေလးခ်ဳိး
2.14 “သျဖန္”
3 အေျခခံအခ်က္မ်ား
3.1 (၁)အသတ္၊ အလပ္
3.2 (၂)ကာရန္၊ အသံ
3.3 ဂ႐ု၊ လဟု
3.4 (၃)အစပ္၊ အဟပ္
3.5 နေဘစပ္နည္း (၈) ပါး
3.6 (၄)ႀကိယာ
4 အမ်ဳိးအစားမ်ား
4.1 စကားေျပာ
4.2 သရုပ္ေဖၚ
4.3 ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာ
4.4 ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာ
5 ကိုးကား
[ျပင္ဆင္ရန္​]
သမုိင္း
ျမန္မာ့စာေပသမိုင္းတြင္ ပထမဆုံးကဗ်ာကို ပုဂံေခတ္၌စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့ရသည္။ သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ ေရွးအက်ဆုံးကဗ်ာမွာ ေသလည္ေၾကာင္မင္းလက္ထက္၌ ေရးစပ္သီကုံးခဲ့ေသာ ေရႊႏွင့္ယိုးမွားပန္းစံကား ကဗ်ာ ျဖစ္သည္။ မင္းမဟာဂီရိ နတ္ေမာင္ႏွမအေၾကာင္းကို ေရးစပ္သီကုံးထားေသာ ကဗ်ာ ျဖစ္သည္။
ဒုတိယေျမာက္ ေရွးအက်ဆုံးကဗ်ာမွာ က်န္စစ္သားမင္းလက္ထက္တြင္ ေရးစပ္သီကုံးခဲ့ေသာျမကန္သာကဗ်ာ ျဖစ္ၿပီး တတိယေျမာက္ ေရွးအက်ဆုံးကဗ်ာမွာ အနႏၲသူရိယ အမတ္ႀကီး၏ သူတည္းတစ္ေယာက္ အစခ်ီေသာ မ်က္ေျဖလကၤာ ျဖစ္သည္။
စာေရးဆရာပညာ႐ွိ၏ ဥစၥာျဖစ္ေသာ သီခ်င္း လို႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ (ဒီေနရာမွာ ပညာ႐ွိ ဆိုတာ က၀ိ လို႔ ေခၚပါတယ္။ က၀ိ ဆိုတဲ့ ပါဠိစကားကေတာ့ ကဗ်ာသီခ်င္း စပ္ဆိုသီကံုးတတ္သူ စာေရးဆရာ ပညာ႐ွိ လို႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။)
[ျပင္ဆင္ရန္​]
ျမန္မာကဗ်ာ အဖြင့္
ကဗ်ာဆိုသည္ စာေရးဆရာပညာ႐ွိတို႔၏ပစၥည္းဥစၥာဟု ဆိုသည္။ စာဆိုက၀ိ ပညာ႐ွိဆိုသည္မွာ ပါဠိစကား က၀ိ ဟု ေခၚဆိုသည္။ ကဗ်ာသီခ်င္း စပ္ဆိုသီကံုးတတ္သူ၊ စာေရးဆရာ ပညာ႐ွိဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။မူလပုဒ္ရင္းက 'က၀ိ' ျဖစ္ပါတယ္။ က၀ိ မွ ကာေ၀ယ်၊ - ကဗၺ၊ -ကာဗ်၊ -ကဗ် ဆို၍ ျမန္မာဘာသာႏွင့္ ကဗ်ာ ဆိုၿပီးျဖစ္လာသည္ဟု ဆိုၾကသည္။
စာဆိုက၀ိမ်ားသည္ သူတို႔စိတ္တြင္ ထိေတြ႔ခံစားရေသာ ခံစားခ်က္မ်ားကို တျခားသူမ်ားဆီ ကဗ်ာလကၤာမ်ားႏွင့္ ကူးစက္ထိေတြ႔ ခံစားေစတတ္ပါသည္။ ကဗ်ာလကၤာဆိုသည္ လူမ်ား ေန႔စဥ္ေျပာဆိုသံုးစဲြေနေသာ သာမာန္စကားမ်ားကို ေတးဂီတပမာ ေျပျပစ္ေခ်ာေမာစြာႏွင့္ ခ်ိဳသာၿငိမ့္ေျငာင္းေအာင္ ေရးဖဲြ႔သီကံုးထားေသာ စာျဖစ္ပါသည္။ ေတးဂီတပမာဖဲြ႔သီ ထားေသာ စာပန္းကံုးမ်ားလို႔ ဆုိႏိုင္ပါသည္။ ဒါ့အျပင္ 'ေဒါသ' မွ ကင္းလြတ္ ရပါမည္။ 'ဂုဏ္' ေျမာက္ရပါမည္။ ထိုသို႔ ျပည့္စံုေအာင္ဖဲြ႔ဆိုထားသမွ် စာေတြကို သကၠဋဘာသာ၊ မာဂဓ (ပါဠိ) ဘာသာေတြမွာ 'ဂါထာ' လို ့ေခၚ၍ ျမန္မာဘာသာတြင္ လကၤာသီခ်င္းမ်ားကို ကဗ်ာလကၤာဟု ေခၚပါသည္။ ကဗ်ာလကၤာဆိုသည္ ေတးဂီတမွေန စတင္အေျခတည္ခဲ့သည္ဟု ယူဆၾကပါသည္။ ကမၻာႀကီးတြင္ သာယာသံ ဆိတ္သုဥ္းျခင္း မည္သည့္အခါကမွ် မ႐ွိခဲ့ဟု ဆုိၾကပါသည္။ ေရလိႈင္းခတ္သံ၊ လွ်ပ္စစ္ျပက္ မိုးႀကိဳးထစ္သံ၊ သစ္႐ြက္ ေလတိုးသံ၊ ေက်းငွက္တိရစၦာန္တို႔ ေအာ္ျမည္ ရင့္က်ဴးသံ စေသာ အသံမ်ားသည္ သဘာ၀၏ ဂီတသံမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထိုအသံကို လူမ်ားသတိျပဳမိ၊ အာ႐ံုျပဳမိရာက လိုက္တုၿပီး အသံထြက္ၾကရင္းႏွင့္ ဂီတဆိုတာ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ထိုဂီတ မွေန ဂီတသံေႏွာသည့္ စကားလံုးမ်ားကို စကားေျပာဆိုရာမွာ သံုးစြဲရင္းမွ ကဗ်ာလကၤာ စတင္သေႏၶတည္ ခဲ့သည္ဟု မွတ္သားဘူးသည္။ စာေပအကၡရာ ေပၚေပါက္လာေသာအခါ ကဗ်ာလကၤာမ်ား ေရးသားလာၾကပါသည္။
[ျပင္ဆင္ရန္​]
ဂီတ၊ ကဗ်ာ၊ လကၤာ ႏွင့္ သီခ်င္း
ျမန္မာကဗ်ာ ဆိုေသာအရာ အရင္းအျမစ္ကို ၾကည့္လွ်င္ ဂီတ၊ ကဗ်ာ၊ လကၤာႏွင့္ သီခ်င္း ဆို၍ စတင္ေတြ႔႐ွိရပါမည္။ ထို ဂီတ၊ ကဗ်ာ၊ လကၤာ၊ သီခ်င္း ေလးမ်ိဳးကို 'အဖဲြ႔' ဟု ႔ေခၚပါသည္။ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို သီကံုးဖဲြ႔ႏဲြ႔ထားေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
[ျပင္ဆင္ရန္​]
အဖဲြ႔
အဖဲြ႔ကို ပါဠိလို 'ဗႏၶ' လို႔ေခၚပါသည္။ ေရးသားသီကံုးဖဲြ႔ႏဲြ႔ထားေသာ စာမွန္သမွ် ဗႏၶ ျဖစ္ပါသည္။ ထိုအဖဲြ႔ကမွ 'ပဇၨ' ဟုေခၚေသာ 'ကဗ်ာ'၊ 'ဂဇၨ' ဟုေခၚေသာ 'စကားေျပ' ႏွင့္ '၀ိမိႆ' ဟုေခၚေသာ 'ႏွစ္ေထြေရာ' (ကဗ်ာႏွင့္ စကားေျပ ေရာၿပီးေရးထားေသာအဖဲြ႔ - ျပဇာတ္ ဟုေခၚလွ်င္ ေခၚႏိုင္ပါသည္။)ဟု ခဲြထြက္လာပါသည္။ [1] ထို 'ပဇၨ' ဟုေခၚေသာ 'ကဗ်ာ' ပင္မ ကေနမွ 'ဂီတ' ႏွင့္ 'လကၤာ'ဟု ထပ္မံခဲြထြက္လာပါသည္။ ပံုစံကို ၾကည့္ပါ။ “လကၤာစပ္နည္း”
[ျပင္ဆင္ရန္​]
အပိုင္း-(၁)ကာရန္မ်ား...
ျမန္မာအကၡရာေတြအေၾကာင္းကိုေတာ့မေရးျပေတာ့ပါဘူး။အားလံုးသိျပီးျဖစ္မွာပါ။သရ(၁၁)လံုး
ဗ်ည္း(၃၃)လံုးဆိုတာကငယ္ငယ္ကတည္းကသင္ခဲ့ၾကရတာ...အခု(အပိုင္း-၁)မွာေတာ့ကာရန္ေတြရဲ႕အေၾကာင္း
ပါပဲ.....။ကာရန္ဆိုတာအကၡရာရဲ႕အဆံုးအသံျဖစ္ပါတယ္...ကာရႏ ၱဆိုတဲ့ပါဠိစကားကေနဆင္းသက္လာတာပါ....
ဥပမာ။.......။က,အကၡရာရဲ႕အသံဟာ..အ,ျဖစ္တယ္။ကာဆိုရင္..အာေပါ့...။အဲလိုပဲ...ခဲဆိုရင္...အဲကာရန္...။
စူးဆိုရင္ေတာ့...ဦးကာရန္...။ကဗ်ာစပ္ဆိုရာမွာ..ကာရန္ညီဖို႕အေရးၾကီးပါတယ္။ကာရန္ယူရာမွာ
အကၡရာရဲ႕အဆံုးအသံခ်င္းအညီယူရတာလဲရွိတယ္...။တစ္ပိုဒ္နဲ႕တစ္ပိုဒ္တို႕ရဲ႕အဆံုးကအသံခ်င္းအညီယူရ
တာလဲရွိတယ္...။ႏွစ္ပိုဒ္သံုးပိုဒ္စသျဖင့္ဝါက်ေတြရဲ႕အဆံုးကအသံခ်င္း..အညီယူရတာလဲရွိပါတယ္။
အကၡရာရဲ႕အဆံုးကာရန္ကို“ဝဏၰကာရန္”....၊စာပိုဒ္တစ္ပိုဒ္ရဲ႕အဆံုးကာရန္ကို“ပဒကာရန္”....ဝါက်ေတြရဲ႕
အဆံုးကာရန္ကို“ဝါက်ကာရန္”လို႕ေခၚၾကတယ္.....ကာရန္ေတြက(၆၄)မ်ဳိးရွိပါတယ္..။အုပ္စုသံုးစုခြဲျပီးေျပာပါ့မယ္။
(အ)ကာရန္အုပ္စုက(၂၈)မ်ဳိးရွိပါတယ္။အဲဒါေတြကေတာ့...အ၊အိ(ဣ)၊အု(ဥ)၊ေအ့၊အဲ့၊ေအာ့၊အို႕၊
အက္၊ေအာက္၊အိုက္၊အင့္၊ေအာင့္၊အိုင့္၊အစ္၊အဥ့္၊အည့္၊အတ္၊အိတ္၊အုတ္၊အန္႕၊အိန္႔၊အုန္႕၊အပ္၊အိပ္၊အုပ္၊အံ့၊အိမ့္၊အံု႕....စုစုေပါင္း(၂၈)မ်ဳိး....။
(အာ)ကာရန္အုပ္စုက(၁၈)မ်ဳိးရွိပါတယ္...အဲဒါေတြက...အာ၊အီ(ဤ)၊အူ(ဦ)၊ေအ(ဧ)၊အယ္၊ေအာ္၊အို၊အင္၊
ေအာင္၊အိုင္၊အဥ္၊အည္၊အန္၊အိန္၊အုန္၊အံ၊အိမ္၊အုမ္၊...။စုစုေပါင္း(၁၈)မ်ဳိးပါ...။(အား)ကာရန္အုပ္စုကလဲ(၁၈)မ်ဳိးပါပဲ....
အဲဒါေတြက...အား၊အီး၊အူး၊ေအး၊အဲး၊ေအာ(ၾသ)၊အိုး၊အင္း၊ေအာင္း၊အိုင္း၊အဥ္း၊အည္း၊အန္း၊အိန္း၊အုန္း၊အမ္း၊အိမ္း၊အုမ္း၊...
.စုစုေပါင္း(၁၈)မ်ဳိး...သံုးအုပ္စုေပါင္းေတာ့(၆၄)မ်ဳိးပါ....။သူငယ္ခ်င္းတို႕နားလည္ေအာင္
ကာရန္တူေတြေျပာပါ့မယ္...။ဥပမာ......ကား၊စား၊ဝါး၊ငါး၊လား၊.....။ေတာင္၊ေစာင္၊ေမာင္၊ေအာင္၊ေပါင္......။
ေမ၊ေဖ၊ေရႊ၊ေတ၊ေဝ....။စမ္း၊က်န္း၊မန္း၊နန္း...စသည္ျဖင့္အမ်ားၾကီးရွိပါတယ္....ေလ့က်င့္ၾကည့္ပါ....။
တစ္လံုးျခင္းထပ္ရုံမဟုတ္ပဲ....ႏွစ္လံုးတြဲ၊သံုးလံုးတြဲ၊ေလးလံုးတြဲစသည္ျဖင့္ကာရန္အထပ္..
နေဘထပ္ေတြကိုေလ့က်င့္ၾကည့္ၾကပါ....။ညအခါ...လမသာ..။စံုျမိဳင္တြင္း...ထံုၾကိဳင္သင္း...။
ေရတံခြန္...ေဟမဝန္...။ပန္းပိေတာက္မင္း...လမ္းတစ္ေလွ်ာက္သင္း...။မဲဇာေတာင္ေျခ..သဲသာေသာင္ေျမ..ပြဲခါေညာင္ေရ....။
ေပးစရာလဲေငြမရွိ...ေျပးစရာလဲေျမမရွိ...။အၾကံမရွိေနာက္လိုက္..ဆန္မရွိေကာက္စိုက္...။
စသည္ျဖင့္အမ်ဳိးမ်ဳိးေလ့က်င့္ၾကည့္ပါ....။အထူးသျဖင့္စကားပံုမ်ား၊စကားထာမ်ားကိုေလ့က်င့္ၾကည့္လွ်င္ပို၍
လြယ္လြယ္ကူကူသေဘာေပါက္လာပါလိမ့္မယ္...အထူးမွတ္ရန္ကေတာ့...ကာရန္ညီေအာင္ေလ့က်င့္ရာမွာ..
အသံလဲညီ..အသတ္လဲညီရင္အေကာင္းဆံုးပါပဲ...ဒါေပမယ့္ကဗ်ာရဲ႕သေဘာကရြတ္ဆိုမွဳ႕ကိုပဓာနထားတာမို႕အသံညီျပီး
အသတ္မညီပဲလဲစပ္ဆိုေလ့ရွိၾကပါတယ္...ဥပမာ....။ပန္းလိုေမႊးပါေစ....စမ္းလိုေအးပါေစ....။ဆိုတဲ့ပိုဒ္မွာ..“ပန္း”နဲ႕“စမ္း”က..
အသတ္မတူၾကပါဘူး..။ဒါေပမယ့္အသံကိုအဓိကထားျပီးေတာ့..စပ္ဆိုထားတာပါ..။အရွင္မဟာရ႒သာရတို႕လို
ိုပုဂၢိဳလ္ေတြကေတာ့အသံညီအသတ္ညီစပ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္...။ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္..ကာရန္ႏိုင္ေအာင္
ေလ့က်င့္ရာမွာအသံအမ်ဳိးမ်ဳိးထပ္ျပီးေလ့က်င့္သင့္ပါတယ္.....